Η εξέλιξη του παιδικού βιβλίου σε κοινωνία φαστ-φουντ
Μα, με τρία παιδιά δεν προλαβαίνω να μαγειρέψω, να πλύνω να τακτοποιήσω και να γράψω συγχρόνως. Ένας Θεός ξέρει πως τα καταφέρνω, αν τα καταφέρνω. Κάποια στιγμή φτάνει η μέρα που αναγκάζομαι να γράψω κάτι, μα, δεν είναι καθόλου λογοτεχνικό δημιούργημα άλλα η τεράστια λίστα για το σούπερ μάρκετ. Δεν παραπονιέμαι όμως. Η καλύτερη μου βόλτα είναι μπαίνοντας στο Carrefour του Γέρακα, να στρίβω δεξιά και να πηγαίνω κατευθείαν στην αγαπημένη μου γωνία, στα βιβλία. Εκεί δίπλα στα CD και στα αξεσουάρ για κινητά. Γιατί που χρόνος για βόλτες στα βιβλιοπωλεία όπως παλιά; Να χάνομαι ώρες ατελείωτες κολλημένη στα ράφια των βιβλίων, να γίνομαι αναγνώστρια, εξερευνήτρια, και παιδί ξανά. Να διαβάζω τίτλους, βιογραφικά, οπισθόφυλλα και ολόκληρες ιστορίες. Τώρα πηγαίνω στο σούπερ μάρκετ και ψάχνω για βιβλία για τα παιδιά μου, ψάχνω για τα δικά μου, και βρίσκω κανένα σύγχρονο μυθιστόρημα για μένα (διότι κάνω συλλογή να τα διαβάσω όταν αποκτήσω πάλι χρόνο στη ζωή μου). Όλα στα γρήγορα…σε χρόνο φαστ φουντ.
Και κάποιες φορές έρχεται αυτή η σπάνια στιγμή της έκπληξης, της σύντομης επιβράβευσης εκεί που δεν το περιμένω. Όπως όταν βρήκα τη «Μέλπω» μου σε ένα ράφι του Σκλαβενίτη, και μετά πάλι στον Βασιλόπουλο. Πολλοί γνωστοί μου είχαν ανιχνεύσει τα ίχνη της «Μέλπως» σε διάφορα σούπερ μάρκετ της χώρας. Και τι σημασία είχε που η «Μέλπω» είχε βραβευτεί, είχε μεταφραστεί και είχε ταξιδέψει στο εξωτερικό θριαμβευτικά; Η «Μέλπω» είναι διάσημη και στα σούπερ μάρκετ! Δεν έχω καμία αντίρρηση. Αφού και εγώ έχω ενθουσιαστεί με τους θησαυρούς που βρίσκω εκεί.
Με μεγάλη μου χαρά ανακαλύπτω πανέμορφες εκδόσεις με προϊόντα που αγοράζω. Ένα πακέτο ρύζι και ένα καταπληκτικό βιβλίο. Ρυζάκι θα ταΐσω τα παιδιά, και μια ιστορία θα τους διαβάσω. Είναι η χαρά της κάθε μητέρας. Γάλα για το μωρό συν δώρο, ένα παραμύθι. Ή βρίσκω παιδικά βιβλία στα πιο απίθανα μέρη: σε καταστήματα για είδη σπιτιού, σε τράπεζες ή στο αεροδρόμιο. Παντού υπάρχει χώρος για ένα παιδικό βιβλίο. Ή δεν είναι έτσι;
Η πικρή αλήθεια που με καίει εδώ και πολύ καιρό δεν είναι το που βρίσκονται τα βιβλία, ή το πώς θα έρθει σε επαφή με έναν γονιό, ή ένα παιδί. Άλλα το αν εμείς οι συγγραφείς κάνουμε τη δουλειά μας με στόχο το εμπόριο ή με την έμπνευση που μας διαρρέει και μας τσιγκλάει και μας κυριεύει μέχρι που να βγάλουμε ένα αποτέλεσμα, καμιά φορά όχι και τόσο εμπορικό. Να είμαι ειλικρινείς έχω κάνει και τα δύο - έχω ΚΑΙ σπουργιτάκια να θρέψω, έχω ΚΑΙ έμπνευση να ταΐσω. Όμως λόγω της εμπορικής κίνησης η πιθανότητες να βγουν όλα τα βιβλία μου έτσι όπως θέλω είναι ελάχιστες. Λόγω του κόστος της παραγωγής, οι περισσότερες εκδοτικές εταιρίες έχουν σταματήσει να βγάζουν μεγάλα εικονογραφημένα βιβλία με σκληρό εξώφυλλο. Η στροφή προς τα μεταφρασμένα παιδικά βιβλία είναι η νέα οικονομική λύση στη κρίση της αγοράς. Άδικο για τους Έλληνες συγγραφείς, ναι. Είναι ακόμα πιο άδικο όταν απορρίπτεται ένα κείμενο όχι επειδή δεν άρεσε άλλα επειδή δεν ταιριάζει με το εκδοτικό πρόγραμμα της εταιρίας, δηλαδή με τις πιθανότητες να πουλήσουν συγκεκριμένο αριθμό αντίτυπων, συγκεκριμένου περιεχομένου, σε αναλογία με το κόστος της παραγωγής του. Βέβαια η παραγωγή παιδικών βιβλίων είναι η πιο κερδοφόρα παραγωγή όλων των ειδών βιβλίων σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΚΕΒΙ.
Στην κοινωνία της μαζικής παραγωγής, με αλυσίδες γκαλερί, με δωρεάν μουσική από το διαδίκτυο, με υπέρ-καταστήματα τροφίμων, ρούχων, παιχνιδιών, με τεράστια εμπορικά κέντρα και πληθώρα επιλογών, που είναι η θέση του παιδικού βιβλίου;
Σε μια κοινωνία που η εικόνα κυριαρχεί, η προτίμηση προς μια μεγαλύτερη αγορά «γεμίζει το μάτι» πιο πολύ από ένα μικρό βιβλιοπωλείο.
Σε μια κοινωνία που μετράει το κάθε δευτερόλεπτο ως σημαντικό, δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο ψάχνοντας προϊόντα από μαγαζί σε μαγαζί. Επιλέγουμε υπέρ-αγορές για να καλύψουμε όλα τα αναγκαία ψώνια. Για παράδειγμα, σε ένα κατάστημα αλυσίδας παιδικών παιχνιδιών βρίσκει κανείς από παιχνίδια μέχρι είδη σπιτιού. Και στο ισόγειο μπορεί πανεύκολα να μπει κανείς στο χώρο ενός σούπερ μάρκετ. Δηλαδή, κατάστημα τρία σε ένα!
Το παιδικό βιβλίο μπορεί να συνυπάρξει μαζί με κονσέρβες, ηλεκτρικά είδη, και χαλάκια για το μπάνιο;
Αυτή η εξέλιξη δίνει ναι μεν τη δυνατότητα να έχουν όλοι πρόσβαση στο βιβλίο, όμως υπάρχει η αίσθηση ότι χάνεται κάπου η ουσία. Η αξία ενός βιβλίου εκτιμάται από τη συγκέντρωση που δίνει κανείς στην αφή του, στην ανάγνωση του οπισθόφυλλου, στο ξεφύλλισμα του. Δεν είναι προϊόν που γρήγορα πετιέται σε ένα καρότσι χωρίς αξιολόγηση. Εκτός αν αποφασίζει κανείς μόνο με την αίσθηση της όρασης. Η εικόνα, όπως φαίνεται, κυριαρχεί. Και εύκολα θα διαλέξει ένας γονιός (και ακόμα πιο εύκολα ένα παιδί) ένα βιβλίο με γνώριμο ήρωα ένα σφουγγαράκι, ένα πόνυ, ή μια ξανθιά κούκλα με τέλειες (ή μάλλον εξωπραγματικές) αναλογίες. Η αξιολόγηση του βιβλίου βασίζεται πολλές φορές στην εικόνα. Όπως διαλέγουμε ένα πακέτο μακαρόνια.
Γιατί όχι στα σούπερ μάρκετ, γιατί όχι στα καφέ; Αφού εκεί βρίσκεται ο κόσμος πλέον. Η εξέλιξη δεν μπορεί να αποφευχθεί. Η κοινωνία συνεχώς αλλάζει -- ο ίδιος ο Μαξ Βέμπερ θα συμφωνούσε…. Το λεγόμενο «ποιοτικό» βιβλίο, όμως, εξελίσσεται σε είδος προς εξαφάνιση;
Να γράφουμε με στόχο την καρδιά μας ή με στόχο τις πωλήσεις; Φαίνεται πως ο μόνος τρόπος να ανακαλύψουμε ποιο βιβλίο μένει τελικά στην καρδιά του κάθε παιδιού είναι αυτό που έχει μια ξεχωριστή θέση στην βιβλιοθήκη του. Δηλαδή, το βιβλίο που θα το αγγίξει ανεξαρτήτως το που το αγόρασε ο γονιός του. Αφού ταξιδέψει σε κόσμους μακριά από γίγαντο-σούπερ-μάρκετ-παιχνιδότοπους. Σε όνειρα παρμένα από τη φαντασία, σε αυτά που δεν αγοράζονται ούτε πωλούνται.
Ευτυχώς που η φαντασία δεν δημιουργείται σε χρόνο «φαστ φουντ», άλλα με το γλυκό χρόνο ενός παραμυθιού, διαβασμένο με γοργούς ρυθμούς…με αγάπη και τρυφερότητα. Ώρα να χαλαρώσουμε λίγο και να αφήσουμε το μυαλό να ξεφύγει με ένα καλό βιβλίο στο χέρι. Έστω και αν το αγοράσαμε δίπλα απ’ το ράφι με τις σκυλοτροφές.
Μα, με τρία παιδιά δεν προλαβαίνω να μαγειρέψω, να πλύνω να τακτοποιήσω και να γράψω συγχρόνως. Ένας Θεός ξέρει πως τα καταφέρνω, αν τα καταφέρνω. Κάποια στιγμή φτάνει η μέρα που αναγκάζομαι να γράψω κάτι, μα, δεν είναι καθόλου λογοτεχνικό δημιούργημα άλλα η τεράστια λίστα για το σούπερ μάρκετ. Δεν παραπονιέμαι όμως. Η καλύτερη μου βόλτα είναι μπαίνοντας στο Carrefour του Γέρακα, να στρίβω δεξιά και να πηγαίνω κατευθείαν στην αγαπημένη μου γωνία, στα βιβλία. Εκεί δίπλα στα CD και στα αξεσουάρ για κινητά. Γιατί που χρόνος για βόλτες στα βιβλιοπωλεία όπως παλιά; Να χάνομαι ώρες ατελείωτες κολλημένη στα ράφια των βιβλίων, να γίνομαι αναγνώστρια, εξερευνήτρια, και παιδί ξανά. Να διαβάζω τίτλους, βιογραφικά, οπισθόφυλλα και ολόκληρες ιστορίες. Τώρα πηγαίνω στο σούπερ μάρκετ και ψάχνω για βιβλία για τα παιδιά μου, ψάχνω για τα δικά μου, και βρίσκω κανένα σύγχρονο μυθιστόρημα για μένα (διότι κάνω συλλογή να τα διαβάσω όταν αποκτήσω πάλι χρόνο στη ζωή μου). Όλα στα γρήγορα…σε χρόνο φαστ φουντ.
Και κάποιες φορές έρχεται αυτή η σπάνια στιγμή της έκπληξης, της σύντομης επιβράβευσης εκεί που δεν το περιμένω. Όπως όταν βρήκα τη «Μέλπω» μου σε ένα ράφι του Σκλαβενίτη, και μετά πάλι στον Βασιλόπουλο. Πολλοί γνωστοί μου είχαν ανιχνεύσει τα ίχνη της «Μέλπως» σε διάφορα σούπερ μάρκετ της χώρας. Και τι σημασία είχε που η «Μέλπω» είχε βραβευτεί, είχε μεταφραστεί και είχε ταξιδέψει στο εξωτερικό θριαμβευτικά; Η «Μέλπω» είναι διάσημη και στα σούπερ μάρκετ! Δεν έχω καμία αντίρρηση. Αφού και εγώ έχω ενθουσιαστεί με τους θησαυρούς που βρίσκω εκεί.
Με μεγάλη μου χαρά ανακαλύπτω πανέμορφες εκδόσεις με προϊόντα που αγοράζω. Ένα πακέτο ρύζι και ένα καταπληκτικό βιβλίο. Ρυζάκι θα ταΐσω τα παιδιά, και μια ιστορία θα τους διαβάσω. Είναι η χαρά της κάθε μητέρας. Γάλα για το μωρό συν δώρο, ένα παραμύθι. Ή βρίσκω παιδικά βιβλία στα πιο απίθανα μέρη: σε καταστήματα για είδη σπιτιού, σε τράπεζες ή στο αεροδρόμιο. Παντού υπάρχει χώρος για ένα παιδικό βιβλίο. Ή δεν είναι έτσι;
Η πικρή αλήθεια που με καίει εδώ και πολύ καιρό δεν είναι το που βρίσκονται τα βιβλία, ή το πώς θα έρθει σε επαφή με έναν γονιό, ή ένα παιδί. Άλλα το αν εμείς οι συγγραφείς κάνουμε τη δουλειά μας με στόχο το εμπόριο ή με την έμπνευση που μας διαρρέει και μας τσιγκλάει και μας κυριεύει μέχρι που να βγάλουμε ένα αποτέλεσμα, καμιά φορά όχι και τόσο εμπορικό. Να είμαι ειλικρινείς έχω κάνει και τα δύο - έχω ΚΑΙ σπουργιτάκια να θρέψω, έχω ΚΑΙ έμπνευση να ταΐσω. Όμως λόγω της εμπορικής κίνησης η πιθανότητες να βγουν όλα τα βιβλία μου έτσι όπως θέλω είναι ελάχιστες. Λόγω του κόστος της παραγωγής, οι περισσότερες εκδοτικές εταιρίες έχουν σταματήσει να βγάζουν μεγάλα εικονογραφημένα βιβλία με σκληρό εξώφυλλο. Η στροφή προς τα μεταφρασμένα παιδικά βιβλία είναι η νέα οικονομική λύση στη κρίση της αγοράς. Άδικο για τους Έλληνες συγγραφείς, ναι. Είναι ακόμα πιο άδικο όταν απορρίπτεται ένα κείμενο όχι επειδή δεν άρεσε άλλα επειδή δεν ταιριάζει με το εκδοτικό πρόγραμμα της εταιρίας, δηλαδή με τις πιθανότητες να πουλήσουν συγκεκριμένο αριθμό αντίτυπων, συγκεκριμένου περιεχομένου, σε αναλογία με το κόστος της παραγωγής του. Βέβαια η παραγωγή παιδικών βιβλίων είναι η πιο κερδοφόρα παραγωγή όλων των ειδών βιβλίων σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΚΕΒΙ.
Στην κοινωνία της μαζικής παραγωγής, με αλυσίδες γκαλερί, με δωρεάν μουσική από το διαδίκτυο, με υπέρ-καταστήματα τροφίμων, ρούχων, παιχνιδιών, με τεράστια εμπορικά κέντρα και πληθώρα επιλογών, που είναι η θέση του παιδικού βιβλίου;
Σε μια κοινωνία που η εικόνα κυριαρχεί, η προτίμηση προς μια μεγαλύτερη αγορά «γεμίζει το μάτι» πιο πολύ από ένα μικρό βιβλιοπωλείο.
Σε μια κοινωνία που μετράει το κάθε δευτερόλεπτο ως σημαντικό, δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο ψάχνοντας προϊόντα από μαγαζί σε μαγαζί. Επιλέγουμε υπέρ-αγορές για να καλύψουμε όλα τα αναγκαία ψώνια. Για παράδειγμα, σε ένα κατάστημα αλυσίδας παιδικών παιχνιδιών βρίσκει κανείς από παιχνίδια μέχρι είδη σπιτιού. Και στο ισόγειο μπορεί πανεύκολα να μπει κανείς στο χώρο ενός σούπερ μάρκετ. Δηλαδή, κατάστημα τρία σε ένα!
Το παιδικό βιβλίο μπορεί να συνυπάρξει μαζί με κονσέρβες, ηλεκτρικά είδη, και χαλάκια για το μπάνιο;
Αυτή η εξέλιξη δίνει ναι μεν τη δυνατότητα να έχουν όλοι πρόσβαση στο βιβλίο, όμως υπάρχει η αίσθηση ότι χάνεται κάπου η ουσία. Η αξία ενός βιβλίου εκτιμάται από τη συγκέντρωση που δίνει κανείς στην αφή του, στην ανάγνωση του οπισθόφυλλου, στο ξεφύλλισμα του. Δεν είναι προϊόν που γρήγορα πετιέται σε ένα καρότσι χωρίς αξιολόγηση. Εκτός αν αποφασίζει κανείς μόνο με την αίσθηση της όρασης. Η εικόνα, όπως φαίνεται, κυριαρχεί. Και εύκολα θα διαλέξει ένας γονιός (και ακόμα πιο εύκολα ένα παιδί) ένα βιβλίο με γνώριμο ήρωα ένα σφουγγαράκι, ένα πόνυ, ή μια ξανθιά κούκλα με τέλειες (ή μάλλον εξωπραγματικές) αναλογίες. Η αξιολόγηση του βιβλίου βασίζεται πολλές φορές στην εικόνα. Όπως διαλέγουμε ένα πακέτο μακαρόνια.
Γιατί όχι στα σούπερ μάρκετ, γιατί όχι στα καφέ; Αφού εκεί βρίσκεται ο κόσμος πλέον. Η εξέλιξη δεν μπορεί να αποφευχθεί. Η κοινωνία συνεχώς αλλάζει -- ο ίδιος ο Μαξ Βέμπερ θα συμφωνούσε…. Το λεγόμενο «ποιοτικό» βιβλίο, όμως, εξελίσσεται σε είδος προς εξαφάνιση;
Να γράφουμε με στόχο την καρδιά μας ή με στόχο τις πωλήσεις; Φαίνεται πως ο μόνος τρόπος να ανακαλύψουμε ποιο βιβλίο μένει τελικά στην καρδιά του κάθε παιδιού είναι αυτό που έχει μια ξεχωριστή θέση στην βιβλιοθήκη του. Δηλαδή, το βιβλίο που θα το αγγίξει ανεξαρτήτως το που το αγόρασε ο γονιός του. Αφού ταξιδέψει σε κόσμους μακριά από γίγαντο-σούπερ-μάρκετ-παιχνιδότοπους. Σε όνειρα παρμένα από τη φαντασία, σε αυτά που δεν αγοράζονται ούτε πωλούνται.
Ευτυχώς που η φαντασία δεν δημιουργείται σε χρόνο «φαστ φουντ», άλλα με το γλυκό χρόνο ενός παραμυθιού, διαβασμένο με γοργούς ρυθμούς…με αγάπη και τρυφερότητα. Ώρα να χαλαρώσουμε λίγο και να αφήσουμε το μυαλό να ξεφύγει με ένα καλό βιβλίο στο χέρι. Έστω και αν το αγοράσαμε δίπλα απ’ το ράφι με τις σκυλοτροφές.
